Analiza

Terorizam – klasifikacija i najpoznatije terorističke organizacije

3/24/2021

https://www.studyfinds.org/covid-exploited-by-terrorists(© Seak K - stock.adobe.com)

Terorizam je složen i kompleksan fenomen manifestacije nasilja, koji zaslužuje veliku pažnju i izučavanje, jer ukoliko želimo da pobedimo našeg neprijatelja prvo moramo da ga upoznamo. S tim u vezi, u prethodnom tekstu smo vam prikazali kratki osvrt na istorijat i preteče terorizma, a sada će Institut za spoljnu i bezbednosnu politiku predstaviti klasifikaciju i najpoznatije terorističke organizacije, kako bi se bolje i bliže upoznali sa ovim fenomenom.

Kao što smo već naveli, terorizam je kompleksan fenomen manifestacije nasilja, činjenica koja ga čini kompleksim, barem jedna od mnogih, jeste ta da se za njega kao sredstvo delovanja opredeljuju akteri na svim meridijanima. Dakle, nezavisno od nacionalne, religijske, rasne ili bilo koje druge pripadnosti, terorizam se javlja i koristi na celoj planeti. Iz ovoga zaključujemo da ne određuje cilj teroristu nego sredstvo, jer sve te grupe imaju različite cijeve i motive, ali ono što ih čini teroristima jeste sredstvo koje oni biraju da bi se borili za te ciljeve. Takođe, sve ovo nas dovodi do zaključka da terorizam kao sredstvo koriste šarenolike grupe, koje razloge za svoje delovanje pronalaze u različitim motivima i ciljevima. Nekada su ti motivi religijske ili istorijske prirode, mogu biti i separatističke tendencije, zatim određene grupe mogu razloge za svoje terorističko delovanje pronaći i u ideologiji. Vidimo da postoje različiti pokretači koji određene aktere motivišu da se bave terorizmom kako bi ostvarili svoje cijeve. Pored različitih motiva, odnosno ciljeva, akteri terorističkog delovanja koriste i različite metode i sredstva delovanja. U zavisnosti od umeća, sposobnosti, resursa, mogućnosti, organizacije, logistike, itd. terorističke organizacije koriste različite metode i sredstva delovanja, kao npr. bombaški napadi, atentati, otmice, sajber napadi, uzimanje talaca, itd. Ono što je još bitno da napomenemo, pre nego što vam predstavimo klasifikaciju terorizma, jeste kriterijum koji se odnosi na aktere terorizma. Kriterijum koji se odnosi na aktere terorizma nije samo kvantitativan nego i kvalitativan, odnosno klasifikacija terorizma ne zavisi samo od brojnosti njegovih aktera već i od njihove organizovanosti i institucionalnosti.

Imajući u vidu sve navedeno, ono što stvara posebne poteškoće teoretičarima i istraživačima terorizma jeste činjenica da svi ovi ciljevi, motivi, sredstva i metodi, kao i akteri terorizma ne isključuju jedni druge. To znači, da jedna grupa koja ima svoj cilj zbog koga se opredelila za terorističko delovanje može iz raznih razloga koristiti različite motive kako bi privukla članstvo i saveznike, npr. separtistička teroristička organizacija čiji je cilj odvajanje od neke suverene države, može biti i religijski ili ideološki orijentisana. S tim u vezi, cilj ne određuje motiv, niti motiv određuje sredstvo ili metod delovanja, isto tako sredstvo ili metod delovanja ne određuje aktere delovanja. Sve ove kategorije se mogu kombinovati i davati najrazličitije oblike terorističkih organizacija, koje opet ne uslovljavaju od kojih nacionalnih, religijskih ili rasnih grupa će biti osnovane i sastavljene, što naravno dodatno otežava klasifikaciju terorizma. Međutim, u želji da vam predstavimo i približimo klasifikaciju terorizma, vodićemo se načelom pretežnosti, odnosno ustanovljavanju nekog svojstva kao najbitnijeg.

U skladu sa tim, koristimo klasifikaciju profesora Simeunovića, prema kojoj terorizam u odnosu na ciljeve može biti ideološki motivisan (levičarski i desničarski), etno-separatistički i verski fundiran (terorizam sekti i terorizam fundiran na interpretacijama velikih religija). Dalje, podela se može napraviti prema sredstvima i metodama na: klasični, biohemijski, nuklearni, samoubilački, sajber i narko terorizam. Na kraju, prof. Simeunović navodi podelu prema akterima odnosno prema stepenu organizovanosti, brojnosti i institucionalnosti, gde se mogu definisati individualni, terorizam organizacija i ilegalnih grupa, kao i institucionalni terorizam.

            Na osnovu ove klasifikacije predstavićemo vam najpoznatije savremene terorističke organizacije.

            Organizacije kod kojih je veza između terorizma i ideologije izuzetno i suštinski naglašena svrstavamo u kategoriju ideološki motivisanog terorizma. S obzirom na prirodu ideologija, tj. na njihova ekstremna tumačenja, možemo razvrstati terorizam na levičarski (anarhoidni ili crveni) i  desničarski (fašisoidni ili crni).

            Najpoznatija teroristička organizacija levičarskog terorizma jesu Crvene brigade (Brigate Rosse) ili Borbena komunistička partija, koja je osnova 1970. godine u Milanu, Italiji. Sledeći marksističko-lenjinističku ideologiju i sa uzorom u Ernestu Če Gevari i njegovom gerilskom pokretu, ova organizacija imala je cilj da odvoji Italiju od zapadnih alijansi i to oružanom borbom. Većina članova organizacije je iz radničkih, levo orijentisanih porodica. Crvene brigade su se oslanjale na mase, o čemu svedoči i njihova izjava u L&39;Espresso-u gde potenciraju povezivanje organizacije revolucionara sa masama jer ona ,,odvojena od masa…nema šanse”. Na početku svog delovanja organizacija je bila usmerana na borbu protiv ekstremne desnice, kao i podrška sindikatima i radnicima. Sredinom 70-ih prelaze na ekstremnije metode borbe i započinju sa bombaškim napadima, otmicama i ubistvima. Prema nekim statistikama Crvene brigade su do početka 90-ih izveli oko 14.500 akcija i ubili 419 ljudi. Najpoznatiji akt terorizma koji je ova organizacija sprovela odnosi se na otmicu i ubistvo italijanskog premijera Alda Mora. Premijera Italije, iz redova Demohrišćanske partije, kidnapovali su 16. marta kada je šetao prema Parlamentu i tom prilikom ubili pet telohranitelja.  Trenutak koji je izabran za otmicu odnosio se na usvajanje ,,Istorijskog sporazuma” između demohrišćana i Komunističke partije Italije (KPI), protiv čega su bili svi radikalni levičari. Moro je bio predsednik vladajuće stranke i jedan od glavnih zagovornika sporazuma. Čin otmice javno je osudila KPI, što je predstavljalo definitivni prekid bilo kakve podrške akcijama Crvenih brigada. Nakon 55 dana i neuspelih pregovora, Aldo Moro je ubijen 9. maja 1978. godine. Njegovo telo su simbolično ostavili na pola puta između sedišta demohrišćana i KPI. Nakon ovog ubistva država je pokrenula odlučan rat protiv terorizma i tom prilikom koristila sva raspoloživa sredstva. Takođe, ovo ubistvo nateralo je mnoge intelektualace i javne ličnosti koji su imali simpatije za delovanje Crvenih brigada, da se udalje od njih. Sve te okolnosti označile su početak kraja Crvenih brigade.

            Težnja etničkih grupa za većim stepenom autonomije, sopstvenu državnost ili pripajanje sa državom gde su većina pripadnici njihove grupe (matici), kod određenih je razlog za pokretanje etno-separatističkog terorizma.

            Složeni i konfrontirani odnosi između Irske i Engleske, osvedočeni vekovnim ratovanjem, rezultirali su time da u 20. veku nastane jedna od najopasnijih i istrajnijih terorističkih organizacija – Irska republikanska armija (Irish Republican Army - IRA). Počeci ove organizacije vezani su za osnivanje Šin Fejn partije 1905. godine i osnivanje prvog irskog sidnikata 1909. godine. Šin Fejn je 1919. godine proklamovala Irsku Republiku i započela borbu za njenu nezavisnost, tada je osnova i Irska republikanska armija. Kuriozitet u vezi IRA-e jeste to da ona nije usmerena samo protiv Engleza, već i protiv Iraca. Zapravo, Vlada Irske je 1920. godine prihvata podelu na Severnu i Južnu Irsku, nakon čega je usvojen Englesko-irski sporazum, 1921. godine. Ovo je naišlo na neslaganje među Ircima što je kulminiralo u građanski rat između onih koji su podržavali podelu i onih koji nisu. Pobedu su odnele snage koje su bile za pobedu, a na poraženoj strani našla se IRA. Od tada postoji sukob na relacili Irci katolici koje predvodi IRA i Irci protestanti koji su odani Londonu. U svojoj borbi IRA se služi konvencionalnim metodama terorizma, bombaški napadi, otmice, ubistva, itd. Mete napadu su britanski vojnici i policajci i njihovi objekti, kao i političari, ali i civili protestanti i njihovi objekti. Kao izvore finansiranja organizacija se koristi otmicama, ucenama, razbojništvom, ali i sve profitabilniji švercom. Međutim, specifično za ovu organizaciju jeste da njeni članovi imaju tzv. ,,borbene” i ,,godine za odmor”, tj. posle dve do tri godine u borbi oni odlaze na odmor u istom trajanju. Ovaj metod se koristi radi održavanja tajnosti članstva, na čemu ova organizacija insistira. Takođe, insistira se na disciplini, pa je IRA poznata po surovom kažnjavanju svojih pripadnika koji naprave prestupe. Zatim, ova organizacija angažuje maloletnike, ne samo kao pomagače već i kao teroriste, što je prouzrokovalo uvođenje kontraobaveštajnog nadzora u severnoirske srednje škole. Koriste se i razne dobrotvorne organizacije koje su dobar paravan za propagandno-agitacioni i mobilizacioni rad. Poznati su i po posebnom iskazivanju prkosa, kroz štrajk glađu zatvorenih terorista, koji se često okončava njihov smrću čime oni postaju nacionalni heroji. Prvi, ali svakako i najpoznatiji član provizorne IRA-e koji je umro u zatvoru nakon 66 dana gladovanja bio je Bobi Sands (Roibeard Gearoid O Seachnasaigh), imao je 27 godina.

            Druga etno-separatistička teroristička organizacija koja je svojim delovanje stekla reputaciju opasne i ozbiljne jeste ETA (Euskadi ta askatasuna – Baskijska domovina i sloboda). Prastara preiberijska etnička grupa koja je nastanjena u zapadnom delu Pirinejskog poluostrva, obuhvatajući severni deo Španije i južni deo Francuske, u svetu je poznata kao Baski, a njihova oblast Baskija. Međutim, ovo su strani nazivi za pripadnike ove grupe, koje oni smatraju čak i uvredljivim, jer oni sebe nazivaju Euskadima, a zvanični jezik im je euskara čime dokazuju da su autohtoni starosedeoci Pirinejskog poluostrva. Nakon oduzimanja nezavisnosti, tačnije autonomije u 18. veku i definitivne podele životnog prostora između Španije i Francuske u 19. veku rođen je snažan separatistički pokret, kao odgovor na ove poteze Madrida i Pariza. Najpre je osnovana politička stranka pod nazivom ,,Baskijska nacionalistička partija”, u čijem opusu delovanja je bilo očuvanje identiteta Euskada, ali i organizovanje političkog nasilja. Međutim, jedan deo članstva nije bio zadovaljan stepenom borbenosti partije, zbog čega su se odlučili da osnuju organizaciju ETA. Od svog osnivanja 1959. godine, ova organizacija koristila je kao metode svoje borbe ubistva političkih protivnika, otmice, pljačke i iznuđivanje novca. Ono po čemu je ETA posebno prepoznatljiva jeste korišćenje tzv. autobombi, odnosno aktiviranje eksploziva u kolima parkiranim pored odabrane mete. Prema nekim statistikama ETA je u okviru svojih terorističkih akcija ubila preko 800 ljudi. Akt kojim su privukli svetsku pažnju i koji ova organizacija ubraja u svoje najveće uspehe jeste ubistvo španskog premijera Karera Blanka 1973. godine.

            Kada govorimo o verski fundiranom terorizmu, poslednjih nekoliko decenija fokus je na islamističkom terorizmu. Naime, javljanje nasilja, zatim i terorizma započinje krajem 60-ti godina, nakon vojnih poraza od Izraela, što dovodi do velikog nezadovoljstva u arapskom i uopšte muslimanskom svetu. Različite sekte i grupe rešenje za svoje ogorčenje počele su da pronalaze u pojačanoj religioznosti i u obnovi izvornog islama. Svakako da su dve najpoznatije terorističke organizacije koje su zloupotrebile veru za svoje ciljeve Al Kaida i Islamska država.

            Dva događaja koja su bila inicijalne kapisle za stvaranje mnogih verskih militantnih pokreta na Bliskom i Srednjem istoku, Aziji, Africi, Kavkazu, Balkanu i Zapadnoj Evropi, dogodila su se 1979. godine – sovjetska invazija na Avganistan i verska revolucija u Iranu. Dobrovoljci sa tih frontova prošli su zajedničku obuku i ratišta, ali i stekli poznanstva i prijateljstva, a lični kontakti su od neproceljive važnosti u arapskoj kulturi, pogotovo ako uzmemo u obzir činjenicu da su dobrovoljci na tim frontovima bili ljudi iz celog sveta. Jedan od njih bio je i Osama bin Laden. Nakon stišavanja ovih događaja, većina tih boraca se vratila u svoje domovine što je stvorilo temelj za nastanak mreže, ali i jedne od najmoćnih terorističkih organizacija u istoriji, pod nazivom Al Kaida (Al-Qaeda – Baza, Temelj). Preteča Al Kaide bila je MAK (Maktab al Khidmat lil Mujahidin al-Arab), čiji je osnivač Abdulah Azam, mentor bin Ladena. Ideju o Al Kaidi je predstavio 1987. godine, dok je MAK stvorio infrastrukturu za Al Kaidu, koja je postavila sebi za cilj stvaranje društva na strogo islamskim principima. Ubrzo po osnivanju organizaciji se pridružio veliki broj drugih militantnih grupa, ali i borci sa drugih frontova, čime je ova organizacija opravdala svoje ime – baza. Događaj nakon kojeg je ceo svet čuo za Al Kaidu i nakon kojeg je ona postala primarna teroristička organizacija u svetu, koja je pod svoju kontrolu uzela skoro sve druge organizacije, je 11. septembar 2001. godine. Taj događaj bio je serija koordinisanih terorističkih napada protiv SAD. Prema zvaničnom izveštaju, pripadnici Al Kaide oteli su četiri američka aviona, dva su udarila u Svetski trgovinski centar na Menhetnu u Njujorku, po jedan u svaki soliter u 17 minuta razlike, nakon čega su se oba solitera srušila. Treći avion je udario u Pentagon, u Vašingtonu, dok se četvrti srušio u ruralnom delu Pensilvanije nakon što su putnici pružili otpor otmičarima. Nakon ovog događaja SAD su proglasile globalni rat protiv terorizma. Rezultat ovog višegodišnjeg rata, koji je vođen mešavinom konvencionalnog i nekonvencionalnog ratovanje, uz do tada nezabeležen obaveštajni i kontraobaveštajni rad i saradnju svih država sa SAD, bio je ubistvo Osame bin Ladena u maju 2011. godine.

            Po mnogo čemu specifična, ali svakako organizacija koja kada se kaže terorizam svima prva padne na pamet je Islamska Država (IS – Islamic State; ISIL – Islamic State of Iraq and the Levant; ISIS – Islamic State of Iraq and Syria; ili po arapskom akronimu Daeš). Pojavila se na međunarodnoj sceni 2014. godine kada je zauzela ogromne delove teritorije Sirije i Iraka. Postala je ozloglašena zbog svoje surovosti, čineći masovna ubistva, otmice, obezglavljivanja i surovo kažnjavanje onih koji se ogreše o njihov zakon (bacanje sa solitera, kamenovanje, bičevanje, itd.). Najveća specifičnost ove organizacije, po čemu ona i ne spada u ,,klasične” terorističke organizacije jeste što je ona nakon osvajanja teritorija drugih suverenih država, proglasila svoju državu – sa moralnom milicijom, zakonom, teritorijom, itd. Glavni cilj im je osnivanje kalifata, odnosno države kojom u skladu sa islamskim zakonom, tj. Šerijatom, upravlja božji izaslanik na Zemlji – kalif. Zahtevaju da se Muslimani širom sveta zakunu na vernost njenom lideru Ibrahimu Avadu Ibrahimu Ali Badriju el Samaraiju, poznatijem kao Abu Bakr el Bagdadi i presele na teritoriju pod njegovom kontrolom. Takođe, poruka drugim džihadističkim grupama je da moraju da prihvate njihovu vrhovnu vlast. Kada je bila na vrhuncu moći ID je kontrolisala teritoriju sa deset miliona stanovnika. Tadašnji direktor Nacionalnog centra za kontraterorizam SAD, Metju Olsen, u septembru 2014. godine izjavio je da ID kontroliše veći deo basena Tigra i Eufrata - oblast po veličini slična Ujedinjenom Kraljevstvu, odnosno oko 210.000 kvadratnih kilometara. Takođe, smatra se da je ID bila jedna od organizacija sa najvećom finansijskom moći. Ministarstvo finansija SAD procenjuje da je 2014. godine ID zarađivala čak nekoliko miliona dolara nedeljno, tj. ukupno 100 miliona dolara, od prodaje sirove nafte i naftnih derivata. Ono po čemu će ID biti upamćena to je širenje straha koji su posejali po celom svetu, jer su njihovi članovi i sledbenici vršili terorističke akcije po celom svetu. Takođe, njihova brutalnost kojom su stvarali senzacionalnost manifestovana je kroz uništavanje istorijskih i kulturnih spomenika, snimanje obezglavljivanja ljudi, mučenja, kamenovanja, bacanja sa objekata, itd. O njihovoj brutalnosti i svireposti možda najbolje govori podatak da je čak i lider Al Kaide Ajman el Zavahiri, koji se odrekao Islamske države u februaru 2014. godine zbog dela počinjenih u Siriji, Zarkavija upozorio 2005. godine da će takva brutalnost odvratiti „muslimanska srca i duše". Tadašnji predsednik SAD-a, Donald Tramp objavio je u oktobru 2019. godine da je vođa ID, el Bagdadi ubijen tokom američke vojne operacije na severozapadu Sirije.

Jedina stvar koja je potrebna za trijumf zla jeste da dobri ljudi ne urade ništa.