Analiza

Nagorno Karabah- sukob duži od jednog veka

10/5/2020

Armenian Defense Ministry, via Agence France-Presse — Getty Images

Oblast Nagorno Karabaha se 1914. godine nalazila u sastavu tadašnjeg Osmanskog carstva, tako da se početkom Prvog svetskog rata našla na liniji fronta između osmanske Turske i Ruskog carstva. Stanovništvo na toj teritoriji, kao i na preostaloj teritoriji Azerbejdžana, ali i Jermenije je bilo izrazito etnički heterogeno, retke su bile oblasti gde su Jermeni ili Azeri činili jasnu većinu stanovništva, tako da su ova dva naroda živela u mešovitim naseljima.

Nakon što je 1917. godine došlo do raspada vlasti u Ruskom carstvu, naredne godine dolazi do građanskog rata između snaga lojalnih carskom režimu i boljševika. Ovaj sukob narodi na Kavkazu koriste za ostvarivanje svojih nacionalnih programa, tako da 1918. godine dolazi do formianja nekoliko nacionalnih država na Kavkazu: Gruzije, Jermenije i Azerbejdžana.
Odmah nakon uspostavljanja ovih država dolazi do rata između Jermenije i Azerbejdžana, u kome nijedna strana nije mogla da ostvari pobedu, dok ih 1920. godine boljševici nisu napali i zauzeli teritorije današnje Jermenije i Azerbejdžana.

Nakon što su boljševici uspostavili kontrolu, 1923. godine dolazi do osnivanja autonomne oblasti Nagorno Karabah, u okviru Azerbejdžanske Sovjestske Socijalističke Republike, što izaziva nezadovoljstvo kod jermenskog stanovništva, koje je činilo većinu u oblasti Nagorno Karabaha i koje je želelo da bude u sastavu Jermenske SSR. Verovatni razlog za odluku da autonomna oblast Nagorno Karabah pripadne Azerbejdžanskoj SSR jeste približavanje Sovjetskog Saveza Turskoj, budući da su Turci i Azeri veoma bliski narodi, dok je Sovjetski Savez imao interes da bude u bliskim odnosima sa Turskom i time osigura svoju južnu granicu..

Situacija u oblasti Nagorno Karabaha je bila mirna sve do kraja 80ih godina 20og veka, kada dolazi do postepenog kolapsa i raspada Sovjetskog Saveza, a prvi nagoveštaji tih događaja su se oslikavali upravo u međuetničkim sukobima između Jermena i Azera u tadašnjoj autonomnoj oblasti Nagorno Karabah. Prvi incidenti počinju početkom 1988. godine, kada dolazi do sukoba između jermenskih i azerskih civila u naseljima ove oblasti, nakon što je lokalni parlament izglasao pripajanje Jermenskoj SSR. Važno je napomenuti da su ovi događaji doveli do međunacionalnih nemira u preostalim delovima Azerbejdžanske SSR, ali i Jermenske SSR, u kojima su žrtve bili pripadnici jednog ili drugog naroda. Dva najpoznatija pogroma iz ovog perioda su oni koji su se desili na obali Kaspijskog mora, pogrom u gradu Sumgaitu, u februaru 1988 i pogrom u Bakuu ( glavnom gradu Azerbejdžanske SSR) u januaru 1990, u oba slučaja su žrtve bili etnički Jermeni. Politički i vojni vrh Sovjetskog Saveza su pokušali da utiču na zaustavljanje nasilja, slanjem pojačanja u vidu jedinica Sovjetskje vojske i KGB, međutim to nije pomoglo da se situacija stabilizuje i nasilje zaustavi. Štaviše, ove intevencije centralnih vlasti Sovjetskog saveza su dovodile do povećanja nasilja i civilnih žrtava, kao u Bakuu u januaru 1990, kada je Sovjetska vojska intervenisala, nakon pogroma nad jermenskim civilima, i svojom intervencijom uzrokovala smrt velikog broja azerskih civila.

Krajem 1991. godine, nakon unilateralnog referenduma, vlasti autonomne oblasti Nagorno Karabah proglašavaju ovu oblast za nezavisnu državu. Kao odgovor na ovaj akt, vlasti u Bakuu ukidaju autonomiju Nagorno Karabaha i dodeljuju joj status obične autonomne oblasti.

Početkom 1992. godine nakon nestanka Sovjetskog Saveza i povlačenja vojnih jedinica bivše vojske u matične države, dolazi do nastanka bezbednosnog vakuma na teritoriji južnog Kavkaza, uključujući i  Nagorno Karabah. U isto to vreme dolazi i do osnivanja vojski novih (obnovljenih) država Jermenije i Azerbejdžana, koje je bilo pospešeno činjenicom da se na desetine skladišta bivše sovjesteke vojske, sa hiljadama tona naoružanja i municije našlo u rukama novosnovanih armija ove dve države, kao i paravojnih snaga na teritoriji Nagorno Karabaha. U proleće 1992. godine dolazi do sporadičnih borbi između snaga Jermenije i samoproglašene države Nagorno karabah, sa jedne strane i Azerbejdžanske vojske, sa druge strane. Borbe će se nastaviti i tokom 1993. godine, koja će biti najsmrtonosnija i sa najviše borbi u ovom ratu. Primirje je sklopljeno u maju 1994. godine kada dolazi do prekida borbenih dejstva. Rezultati samog rata su opstanak samoproglašene države Nagorno Karabah, koja je zadržala 90% teritorije bivše autonomne oblasti Nagorno Karabah, ali i etnička čišćenja civila “pogrešne” etničke pripadnosti sa jedne i sa druge strane fronta. Najgore je prošla azerska populacija sa teritorije bivše autonomne oblasti Nagorno Karabah, gde je pre sukoba činila 25% stanovništa, dok je taj procenat 1994. godine pao na manje od 2%.

Situacija se u narednih 26 godina (nakon primirja iz maja 1994. godine) nije značajnije menjala, mada je bilo nekoliko oružanih incidenta:

• Obaranje jermenskog helikoptera Mi 24, novembar 2014.
• Sukob između jermenske i azerbejdžanske vojske, april 2016.
• Sukob između jermenske i azerbejdžanske vojse, maj 2018.
• Sukob između jermenske i azerbejdžanske vojske, jul 2020.

Sve ove sukobe karakteriše to da su bili niskog intenziteta, uz ograničenu upotrebu artiljerije i ostalog težeg naoružanja.

Sukob koji je počeo 27.09.2020. između vojnih snaga samoproglašene države Nagorno Karabah i vojske Azerbejdžana predstavlja najozbiljniji sukob, u smislu broja žrtava i upotrebe teške tehnike i naoružanja, od potpisivanja primirja 1994. godine. U prethodnih pet dana borbi došlo je do masovne upotrebe artiljerije od strane obe zaraćene strane, a novost je masovna upotreba borbenih bespilotnih letelica Bayraktar TB2 (turske proizvodnje) i bespilotnih letelica-kamikaza Harop (izraelske proizvodnje) od strane vojske Azerbejdžana. Ostaje da se vidi da li će ovaj ratni sukob još više eskalirati, imajući u vidu da i vojska Jermenije i vojska Azerbejdžana imaju u svom naoružanju balističke rakete kratkog i srednjeg dometa, sovjetske, ruske i izraelske proizvodnje.